Przywiąż mnie, bo się zagubię albo ucieknę. Nie przesadzaj, nie tak mocno, nie tak blisko! Przywiąż mnie bezpiecznie. Czy wiesz skąd biorą się uciekające panny młode, kobiety, które kochają za bardzo, znikający w siną dal rycerze, stalkerzy oraz zimni dranie? Oni wszyscy wyrośli z jakichś tam domów, w których wychowywali się w jakiejś rodzinie i opiekowała się nimi jakaś matka, ich matka. I nie będzie o tym, że matka jest wszystkiemu winna, ale o tym jak matka wiele może. Wiele może jeśli ma odpowiednie zasoby. Jej zasobem, oprócz tego w jakiej rodzinie wyrosła, jest relacja, którą tworzy z ojcem dziecka albo partnerem, który tę rolę pełni. Tak więc wszystko jest ze sobą powiązane. Relacje wpływają na umiejętność tworzenia więzi, a rodzaj więzi wpływa na jakość relacji.

Prototyp więzi

Jedna z teorii w psychologii zwana teorią przywiązania mówi o tym, że analizując więź jaką matka tworzy z dzieckiem można wyodrębnić trzy style: bezpieczny, lękowo ambiwalentny i unikający. Na ich ukształtowanie wpływa jakość relacji, wrażliwość i dostępność matki w sytuacjach, kiedy dziecko sygnalizuje swoje potrzeby. Ten wytworzony na podstawie wczesnych doświadczeń, wewnętrzny model pozostaje aktywy i kształtuje nasze zasoby, będące prototypem umiejętności tworzenia bliskich związków w okresie dorosłości. 

Spotykam się z dorosłymi ludźmi, którym trudno się związać. Wchodząc w kolejne relacje, wciąż doświadczają tych samych trudności. Partnerzy się zmieniają a trudności powtarzają. Okazuje się, że styl przywiązania, ukształtowany w dzieciństwie, wpływa na wiele aspektów życia dorosłego, między innymi na zdolność do nawiązywania i utrzymywania bliskich relacji, w tym romantycznych i przyjacielskich, radzenia sobie ze stresem, a także na ogólną stabilność emocjonalną. Ponadto wczesne doświadczenia w relacjach wyznaczają poziom substancji biochemicznych w naszym organizmie, między innymi bazowego stężenia serotoniny i kortyzolu. Teraz już wiesz, dlaczego w terapii tak często trzeba wrócić do czasu dzieciństwa. 

Moc więzi 

Przywiązanie to głęboka, trwała więź emocjonalna, która rozwija się między dwiema osobami. Pojawiają się w niej podobne zależności, jak w przypadku więzi między dzieckiem a opiekunem podstawowym. Im bezpieczniejsze przywiązanie partnerów w związkach romantycznych, tym bardziej pozytywna jest ich relacja. Im bardziej styl przywiązania zbliżony jest do bezpiecznego, tym większa jest namiętność, zaangażowanie i satysfakcja z bycia razem. Trwałość zaangażowania, otwarta komunikacja, udzielanie wsparcia, uważnianie partnera, balans między zależnością i autonomią to czynniki, które wpływają na poziom poczucia bezpieczeństwa i satysfakcji w związku. Od ich natężenia zależy jakość funkcjonowania w różnych relacjach międzyludzkich.

Bezpieczny styl przywiązania

Bezpieczny styl przywiązania jest uważany za najbardziej zdrowy i adaptacyjny ze wszystkich stylów przywiązania. Osoby z bezpiecznym stylem przywiązania mają pozytywne doświadczenia z wczesnego dzieciństwa, które umożliwiły im rozwinięcie stabilnych i zrównoważonych relacji interpersonalnych. Nauczyły się, że wszystkie prezentowane emocje są akceptowane a ich wyrażanie jest bezwzględnie ważne dla społecznej komunikacji. Podstawowe wskaźniki tego stylu to:

1. Masz silne poczucie zaufania do innych i do siebie. Czujesz się bezpieczne w bliskich relacjach i wierzysz, że możesz polegać na swoich bliskich.

2. Masz zdolność do zdrowego rozpoznawania, wyrażania i regulowania swoich emocji. Potrafisz radzić sobie ze stresem i trudnymi emocjami w sposób konstruktywny.

3. Jesteś otwarta/y na bliskość emocjonalną i intymność w relacjach. Czujesz się komfortowo zarówno w dawaniu, jak i przyjmowaniu wsparcia emocjonalnego.

4.  Potrafisz tworzyć i utrzymywać stabilne, długotrwałe relacje. Jesteś empatyczna/y, troskliwa/y i wrażliwa/y na potrzeby innych, co sprzyja zdrowemu funkcjonowaniu w związkach.

5. Jesteś elastyczna/y w interakcjach społecznych. Potrafią nawiązywać nowe znajomości i utrzymywać bliskie relacje bez nadmiernego lęku czy unikania. 

Osoby z bezpiecznym stylem przywiązania mają tendencję do tworzenia zdrowych, satysfakcjonujących relacji w dorosłym życiu. Są zdolne do głębokiej intymności, empatii i współpracy w związkach. Mają pozytywną samoocenę i zdrową autonomię, co pozwala im na elastyczność i adaptacyjność w różnych sytuacjach życiowych. Bezpieczny styl przywiązania sprzyja ogólnemu dobrostanowi emocjonalnemu i społecznemu.

Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania

Najprościej można go opisać stwierdzeniem: kobieta albo mężczyzna, którzy „kochają za bardzo” Ten styl przywiązania często wynika z doświadczeń z dzieciństwa, gdzie opiekunowie byli niespójni w swoim zachowaniu – na przemian dostępni emocjonalnie i niedostępni. Jako dziecko nauczyła/eś się, że intensywne negatywne emocje (płacz, krzyk, niezadowolenie) mają większe prawdopodobieństwo przywołania osoby bliskiej, choć niekoniecznie zostaną zauważone. Nigdy nie było wiadomo jak tym razem zareagują. To prowadzi do głębokiej niepewności i pragnienia stałego potwierdzania miłości i akceptacji. W wyniku tego utrwalają się następujące objawy:

1. Czujesz silny lęki przed odrzuceniem i pragnienie stałej bliskości oraz aprobaty od swojego partnera. Obawiasz się, że nie jesteś wystarczająco dobra/y i że możesz stracić miłość swojego partnera.

2. Masz skłonność do obsesyjnych myśli na temat swojego partnera oraz do nadmiernej zależności emocjonalnej. Stawiasz potrzeby partnera ponad własne i zaniedbujesz swoje zdrowie emocjonalne i fizyczne, aby zadowolić partnera.

3. Przeżywasz intensywne wahania emocjonalne, przechodząc od euforii do rozpaczy w zależności od reakcji partnera. Często interpretujesz neutralne zachowania jako sygnały odrzucenia.

4. Potrzebujesz ciągłego potwierdzania uczuć swojego partnera. Jesteś nadmiernie czujna/y na oznaki odrzucenia lub zmiany w zachowaniu partnera. Starasz się nawiązywać kontakt, mimo jasnych sygnałów, że on/a tego nie chce.

5. Próbujesz kontrolować partnera i relację w sposób, który ma zapewnić tobie stałe poczucie bezpieczeństwa i pewności. A pewność tak krótko trwa.

Paradoks polega na tym, że osoby z lękowo-ambiwalentnym stylem przywiązania często na partnerów wybierają tych, którzy są niedostępni emocjonalnie, co wzmaga ich lęki i prowadzi do prób naprawiania i „ratowania” tych partnerów, nawet kosztem własnego dobrostanu.

Unikający styl przywiązania

„Znikający w siną dal” uciekają przed doświadczeniem straty. Nie stracisz, jeśli nie masz, jeśli nie pozwalasz sobie zapragnąć, jeśli ci nie zależy. Unikający styl przywiązania często rozwija się w wyniku doświadczeń z dzieciństwa, w których opiekunowie byli emocjonalnie niedostępni, obojętni lub odrzucający. Nauczyła/e/ś się, że poleganie na innych ludziach jest ryzykowne i niebezpieczne. Nauczyła/eś się, że nie masz prawa do negatywnych emocji (smutku, strachu, niezadowolenia), co doprowadziło do rozwinięcia strategii unikania bliskości emocjonalnej.

1. Cenisz sobie niezależność i samowystarczalność. Starasz się polegać na sobie i unikasz zależności od innych ludzi, zwłaszcza w kontekście emocjonalnym.

2. Masz pewną trudność z nawiązywaniem bliskich, intymnych relacji. Często unikasz emocjonalnej bliskości i intymności, obawiając się, że zaangażowanie emocjonalne może prowadzić do utraty niezależności lub kontroli.

3.Często tłumisz swoje emocje i uczucia, starasz się je kontrolować i minimalizować ich znaczenie. Unikasz wyrażania emocji i reagujesz chłodno na emocjonalne potrzeby innych ludzi.

4. Masz trudności z zaufaniem innym, obawiasz się, że bliskość emocjonalna prowadzi do zranienia lub odrzucenia. Często starasz się utrzymać dystans emocjonalny, aby chronić się przed potencjalnym bólem.

5.  W sytuacjach stresowych lub konfliktowych wolisz wycofywać się emocjonalnie lub fizycznie, unikasz konfrontacji i rozmów na trudne tematy. Inni odbierają cię jako obojętną/ego lub niezaangażowaną/ego.

6. Preferujesz samotne spędzanie czasu. Jeśli się angażujesz, to raczej w działania, które nie wymagają bliskich interakcji z innymi ludźmi. Wolisz unikać sytuacji społecznych, które mogą prowadzić do bliskości emocjonalnej.

W dorosłym życiu osoby z unikającym stylem przywiązania mogą napotykać trudności w budowaniu trwałych, satysfakcjonujących relacji. Mogą, ale nie muszą, bo wszystkiego można się nauczyć na nowo, jeśli spotka się dobrego nauczyciela.

Zdezorganizowany styl przywiązania 

Jest jednym z najbardziej skomplikowanych i nieprzewidywalnych stylów przywiązania, który często wynika z traumatycznych lub skrajnie niespójnych doświadczeń w dzieciństwie. Nieprzewidywalni i niebezpieczni, mogą wykazywać sprzeczne i chaotyczne zachowania w relacjach interpersonalnych, mają trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji w dorosłym życiu. Mogą doświadczać powtarzających się problemów z zaufaniem, regulacją emocji i lękiem przed bliskością.

1. Prezentujesz sprzeczne zachowania, takie jak jednoczesne poszukiwanie bliskości i unikanie jej. Na przykład, zbliżasz się do kogoś w poszukiwaniu wsparcia, ale zaraz potem wycofujesz się lub reagujesz wrogo.

2. Odczuwasz głęboki lęk i dezorientację w relacjach. Miewasz trudności z przewidywaniem reakcji innych ludzi i interpretowaniem ich intencji, co prowadzi cię do poczucia zagubienia i niepewności.

3. Z trudem regulujesz swoje emocje. Często doświadczasz bardzo intensywnych emocji, takich jak strach, złość czy smutek, masz trudność z ich kontrolowaniem.

4. Trudno ci zaufać innym ludziom. Pragniesz bliskości emocjonalnej a z drugiej strony ona cię przeraża, co prowadzi do ambiwalentnych reakcji i trudności w nawiązywaniu głębokich, trwałych relacji.

Terapia może być pomocna w zrozumieniu i przepracowaniu traumatycznych doświadczeń oraz rozwinięciu bardziej zrównoważonych wzorców przywiązania i relacji interpersonalnych.

Zrozumienie własnego stylu przywiązania może być kluczem do budowania zdrowszych, bardziej satysfakcjonujących relacji. To, jakie więzi tworzysz w dorosłym życiu, jest w dużej mierze kształtowane przez doświadczenia z dzieciństwa. Jednak, niezależnie od tego, jaki styl przywiązania wynosisz z domu, możliwe jest rozwijanie i wzmacnianie bardziej bezpiecznych wzorców przywiązaniowych. Terapia, refleksja nad własnymi doświadczeniami oraz świadome budowanie relacji mogą pomóc w przezwyciężeniu trudności. W końcu, choć twoje przeszłe relacje mają wpływ na to, kim jesteś, to jednak pamiętaj, że masz moc, by kształtować przyszłe więzi i dążyć do miłości, która jest zarówno głęboka, jak i bezpieczna. Bezpiecznych więzi!

Ela Krzyżaniak